Παρασκευή 25 Δεκεμβρίου 2009


Εβδομήντα χρόνια στην εκπαίδευση των κοριτσιών του Αυλωναρίου

του Δημήτρη Σγούρου

Το ερέθισμα να ασχοληθώ με την ιστορία του Δημοτικού Σχολείου Θηλέων Αυλωναρίου το είχα πολλά χρόνια πριν, όταν ήρθε στα χέρια μου μια φωτογραφία μαθητριών του σχολείου από το 1923 με δασκάλα τη Νίκη Πλεξιδώνη, που είχε βρεθεί στο σπίτι του Φαλιώρη. Τα στοιχεία όμως ήταν λιγοστά. Λίγες προφορικές μαρτυρίες και τίποτε άλλο. Πριν λίγους μήνες, ψάχνοντας κάποιους φακέλους με παλιά έγγραφα έπεσα πάνω σε ένα δίφυλλο «Δελτίο Στατιστικής της Δημοτικής Εκπαίδευσης δια το Σχολικό Έτος 1928-1929», του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας, που αφορούσε το Δημοτικό Σχολείο Θηλέων Αυλωναρίου. Με αφορμή αυτό το Δελτίο, κάποιες προφορικές μαρτυρίες που με τα χρόνια εμπλουτίστηκαν, αλλά και μερικές σχισμένες σελίδες από το μαθητολόγιο του σχολείου, έγινε το σημερινό άρθρο.
Πότε λειτούργησε λοιπόν αυτό το άγνωστο σε πολλούς σχολείο του Αυλωναρίου; Από το Δελτίο της Στατιστικής που έχει συμπληρώσει η δασκάλα Νίκη Πλεξιδώνη, στην ερώτηση «Έτος κατά το οποίον συνεστήθη το σχολείο», η απάντησή της είναι το 1860. (Εικόνα 1.)
Σύμφωνα όμως με την υπ’ αρ. 5169 απόφαση του υπουργού Εκκλησιαστικών Αρ. Κοντογούρη1 το σχολείο ιδρύθηκε το 1886 με το 094 ΦΕΚ της 18 Απριλίου 1886, «συνιστώμεν εν Αυλωναρίω δημοτικόν σχολείον θηλέων και εν Ωρολογίω του δήμου Αυλώνος αρρένων δαπάναις του οικείου δήμου».
Άλλη γραπτή μαρτυρία για το σχολείο θηλέων υπάρχει το 1899, όταν ο δήμος Αυλώνος έδωσε για «ενοίκιο του μονοθεσίου Σχολείου Θηλέων Αυλωναρίου το ποσόν των 240 δραχμών2». Προφορικές μαρτυρίες λένε ότι το σχολείο λειτουργούσε πολυ πριν το 1900, αλλά δεν καθορίζουν χρονολογία. Αντιθέτως γνωρίζουμε ότι το Δημοτικό Σχολείο Αρένων Αυλωναρίου, που λειτουργεί μέχρι σήμερα σαν μικτό, ιδρύθηκε το 1853.
Με βάση το νόμο 6/18-2-1834 «Περί Δημοτικών Σχολείων» που ήταν έργο του γερμανού Μάουερ3, μέλους της Βαυαρικής αντιβασιλείας, έπρεπε να ιδρυθεί ένα μικτό σχολείο από κάθε Δήμο. Σε περίπτωση που οι μαθήτριες ήταν πάνω από 15 και υπήρχε οικονομική ευχέρεια μπορούσε να ιδρυθεί ξεχωριστό σχολείο κοριτσιών. Την ευθύνη της συντήρησης των Δημοτικών σχολείων επωμίζονταν οι Δήμοι, εν τούτοις προβλεπόταν μια μηνιαία συνεισφορά των γονέων, προσδιοριζόμενη κατά έτος από τα Δημοτικά Συμβούλια, ανάλογα με τις τοπικές συνθήκες από 10 έως 20 λεπτά, καθώς και απαλλαγή των άπορων οικογενειών από αυτή.
Η φοίτηση καθορίστηκε επταετής και υποχρεωτική για τα παιδιά που διέμεναν σε Δήμους όπου λειτουργούσαν δημοτικά σχολεία. Ως έτος εγγραφής οριζόταν το 5ο συμπληρωμένο και ο νόμος προέβλεπε σχετικό πρόστιμο για τους γονείς που δεν θα έστελναν τα παιδιά τους στο σχολείο.

Προφανώς λοιπόν με βάση αυτό τον νόμο του Όθωνα ιδρύθηκαν δύο σχολεία στην έδρα του Δήμου Αυλώνος. Ένα Δημοτικό Σχολείο αρρένων4 το 1853 και επτά χρόνια μετά το 1960, σύμφωνα πάντα με το στατιστικό Δελτίο που συμπλήρωσε η τελευταία δασκάλα Νίκη Πλεξιδώνη το 1929, το Δημοτικό σχολείο Θηλέων.
Ο επόμενος εκπαιδευτικός νόμος μετά το 1834 ψηφίστηκε το 1895 επί κυβερνήσεως Δηλιγιάννη και είναι ο νόμος ΒΤΜΘ΄ο οποίος ρύθμισε τη λειτουργία των δημοτικών σχολείων μέχρι το 1929. Τα άρθρα 20-21-22 αφορούσαν την εκπαίδευση των κοριτσιών5.
«Μπορούσαν να λειτουργούν ή να ιδρυθούν σχολεία για κορίτσια όπου συγκεντρωνόταν ο αριθμός των 25 μαθητριών. Τα μαθήματα ήταν ίδια με αυτά στα σχολεία των αγοριών, με προσθήκη κοπτικής , ραπτικής και οικιακών». Όμως παρά τις προβλέψεις του νόμου η εκπαίδευση των θηλέων εξακολουθούσε να αφορά μόνο ένα μικρό ποσοστό των κοριτσιών σχολικής ηλικίας. Ο επόμενος πίνακας δείχνει την εξέλιξη στην εκπαίδευση των θηλέων σε σύγκριση με αυτή των αγοριών στο τέλος του 19ου αιώνα στην Ελλάδα.

Σύγκριση Δημοτικής Εκπαίδευσης
αγοριών και κοριτσιών το 19ο αιώνα
Έτη Αγόρια Κορίτσια Σχέση

1854 30.520 4.753 1/6,5
1866 44.102 8.481 1/5
1874 63.156 11.405 1/5,5
1901 112.302 35.901 1/3
Πηγή: Στατιστική Επετηρίς της Ελλάδος, Αθήνα 1933

Σχολικά έτη Δημοτικό Θηλέων Δημοτικό Αρρένων Σχέση Σύνολο
1900-1901 41 120 1/ 3 161
1901-1902 48 114 1/ 2,3 162
1902-1903 - 114 - -
1903-1904 44 115 1/ 2,6 159
1904-1905 63 131 1/ 2 194
1905-1906 63 121 1/ 1,9 184
1906-1907 65 150 1/ 2,3 215
1907-1908 67 110 1/ 1,6 177
1908-1909 53 120 1/ 2,2 173
1909-1910 54 155 1/ 2,8 209
1901-1911 60 163 1/ 2,7 223
1911-1912 60 158 1/ 2,6 218
1912-1913 - 148 - -
1913-1914 106 140 1/ 1,3 246
1914-1915 115 155 1/ 1,3 270
1915-1916 105 161 1/ 1,5 266
1916-1917 100 167 1/ 1.7 267
1917-1918 97 153 1/ 1,6 250
1918-1919 95 135 1/ 1,4 230
1919-1920 98 168 1/ 1,7 266
1920-1921 109 136 1/ 1,2 245
1921-1922 108 112 1/1 220
1922-1923 95 108 1/ 1,1 203
1923-1924 73 94 1/ 1,3 167
1924-1925 - 80 - -
1925-1926 53 71 1/ 1,3 124
1926-1927 - 68 - -
1927-1928 70 66 1/ 0,9 136
1928-1929 71 64 1/ 0,9 135

Επομένως το Δημοτικό Σχολείο Θηλέων Αυλωναρίου που ιδρύθηκε το 1860 λειτουργεί μέχρι τέλους του 19ου αιώνα και συνεχίζει μέχρι το 1929. Δηλαδή σχεδόν 70 χρόνια.
Τον Απρίλιο του 1929 ψηφίζονται στη Βουλή, επί υπουργίας του αρμόδιου υπουργού Κ. Γόντικα6, βασικοί εκπαιδευτικοί νόμοι που αποτέλεσαν σταθμό στην εκπαιδευτική ιστορία του τόπου. Καταργούνται τα Ελληνικά Σχολεία-Σχολαρχεία και η γενική εκπαίδευση χωρίζεται σε δύο ισόχρονους κύκλους. Κορυφαίο εκπαιδευτικό γεγονός αποτελεί από το σχολικό έτος 1929-1930 η παρουσία του Εξάχρονου Δημοτικού Σχολείου και του Εξάχρονου Γυμνασίου. Με το άρθρο 1, παράγραφος 3, του Ν. 4397 για την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, ορίζεται ότι «πάντα τα σχολεία της στοιχειώδους Εκπαιδεύσεως, πλην των Οικοκυρικών, είναι μικτά».
Η μικτή φοίτηση στη Δημοτική Εκπαίδευση αρχίζει να εφαρμόζεται σε όλες τις πόλεις και κωμοπόλεις όπου λειτουργούσαν χωριστά σχολεία αγοριών και κοριτσιών. Έτσι το Δημοτικό Σχολείο Θηλέων Αυλωναρίου καταργείται το 1929 και συγχωνεύεται με το Δημοτικό Σχολείο αρρένων σε ένα τριτάξιο μικτό σχολείο7 με το διάταγμα της 5-10-1929 ΦΕΚ 406.
Η μικτή φοίτηση που ξεκινά με την έναρξη του σχολικού έτους 1929-1930 δημιούργησε σοβαρές αντιδράσεις8 στη τοπική κοινωνία, οι οποίες ήταν μάλλον υποκινούμενες, αφού οι δάσκαλοι και οι επιθεωρητές είχαν ταχθεί με μεγάλη πλειοψηφία στο πλευρό των μεταρρυθμιστών.
Στο Αυλωνάρι υπήρξαν λίγες οικογένειες οι οποίες δεν έγραψαν τα κορίτσια τους στο μικτό δημοτικό σχολείο με την έναρξη της σχολικής χρονιάς. Ο κόσμος ήταν χωρισμένος σε Βενζελικούς και αντιβενζελικούς (υπήρχε κυβέρνηση Βενιζέλου). Οι αντιβενζελικοί υποστήριζαν ότι με τη μικτοποίηση στη εκπαίδευση κινδυνεύει η θρησκεία, η οικογένεια και ακόμα αυτή η υπόσταση του Έθνους. Όμως στη συνέχεια πείστηκαν και με τις προτροπές των δασκάλων έστειλαν τα παιδιά τους στο νέο μικτό τριτάξιο Δημοτικό Σχολείο Αυλωναρίου.

Οι δασκάλες

Η Δημοτική Εκπαίδευση όπως προείπαμε με βάση τον νόμο του Όθωνα 6/18-2-1834 ήταν επτάχρονη, χωρισμένη σε δύο μέρη.
Ένα τμήμα ως την Δ΄ δημοτικού, και
Ένα τμήμα από την Ε΄ ως την Ζ΄ δημοτικού.
Το δημοτικό σχολείο παρείχε στους μαθητές και τις μαθήτριες στοιχειώδεις γνώσεις9 και κατά κύριο λόγο ανάγνωση, γραφή και αριθμητική. Υπήρχαν και πρακτικά μαθήματα φυτοκομίας, κτηνοτροφίας, μελισσοκομίας, μεταξοσκωληκοτροφίας τα οποία όμως δεν διδάσκονταν λόγω έλλειψης αιθουσών και ειδικευμένου προσωπικού.
Όσοι φοιτούσαν στο δημοτικό χωρίζονταν σε τρεις κατηγορίες. Ένα μέρος των μαθητών τελείωνε την Δ! δημοτικού και σταματούσε εκεί την εκπαιδευτική του πορεία.
Ένα άλλο μέρος όταν συμπλήρωνε με επιτυχία την Δ΄ δημοτικού περνούσε χωρίς εξετάσεις στο τριτάξιο Ελληνικό σχολείο. (εξετάσεις θεσπίστηκαν με το διάταγμα της 26ης Αυγούστου 1867)
Τέλος υπήρχαν κάποιοι μαθητές που συνέχιζαν το δημοτικό σχολείο μέχρι την εβδόμη τάξη. Αυτοί ήταν πολύ λίγοι.
Το Δημοτικό Σχολείο Θηλέων Αυλωναρίου από την ίδρυσή του μέχρι την κατάργησή του ήταν μονοθέσιο και λειτουργούσε βασικά με τέσσερις τάξεις, Α΄, Β΄, Γ΄, Δ΄. Υπήρξαν ελάχιστες μαθήτριες που συνέχισαν στην Ε΄ τάξη και ακόμη λιγότερες που πήγαν στο Ελληνικό σχολείο και το Γυμνάσιο με σκοπό να σπουδάσουν.
Γνωστή μαθήτρια του Σχολείου Θηλέων που συνέχισε τις σπουδές της ήταν η Άννα Τζαννή (γεννήθηκε το 1902) η οποία έγινε στη συνέχεια δασκάλα και υπηρέτησε για 32 χρόνια στο μικτό Δημοτικό Σχολείο Αυλωναρίου από το σχολικό έτος 1934 μέχρι το 1966.
Οι περισσότερες μαθήτριες όπως είπαμε σταματούσαν στην Δ΄ τάξη.
Οι δασκάλες που υπηρέτησαν στο Δημοτικό Σχολείο Θηλέων Αυλωναρίου είναι γνωστές μόνο μετά το 1900 και μέχρι την κατάργηση του σχολείου.
Έτη Δασκάλες
1900-1908 Σοφία Μικρού
1908-1914 Χαρίκλεια Σκιαδά
1914-1916 Αγλαία Μητροπέτρου
1916-1920 Μαρία Αλφιέρη
1920-1921 Αγγελική Δημητράκη
1921-1923 Ζαχαρούλα Μήτρου
1923-1929 Νίκη Πλεξιδώνη

Η δασκάλα Σοφία Μικρού καταγόταν από τα Στύρα10. Ήρθε στο Αυλωνάρι με μετάθεση το 1900 από το Δημοτικό Σχολείο Καλημεριάνων. Υπηρέτησε στο Αυλωνάρι οκτώ χρόνια. Ήταν μικρή στην ηλικία (αποφοίτησε στα 18 χρονών από το Αρσάκειο) και τον περισσότερο καιρό έμεινε κοντά της ο πατέρας της. Γνωρίστηκε με τις νέες Αυλωναρίτισσες κοπέλες και τις δίδαξε μάλιστα την τέχνη της τζαμογραφίας που είχε μάθει στο Αρσάκειο. Κάποια βροχερή μέρα που ο πατέρας της έλειπε, πήγε να την πάρει από το σχολείο η Βασιλική Κοτρόζου, γυναίκα του Αυλωναρίτη γιατρού Γεωργίου Κοτρόζου. Της έγραψε μάλιστα στο πίνακα το εξής τετράστιχο.
Ο καιρός βρέχει
ο μισθός τρέχει
το φαί βράζει
τη Σοφία τι τη νοιάζει.

Το 1908 η Σοφία Μικρού μετατίθεται στο Ξηροχώρι (Ιστιαία) και έρχεται από εκεί στο Αυλωνάρι η Χαρίκλεια Σκιαδά11.
Η Νίκη Πλεξιδώνη είναι η τελευταία δασκάλα του σχολείου. Ήταν Μικρασιάτισσα με καταγωγή από τα Δαρδανέλια. Υπηρέτησε 7 χρόνια στο Δημοτικό Σχολείο Θηλέων Αυλωναρίου και με την κατάργησή του έμεινε στο μικτό Δημοτικό Σχολείο Αυλωναρίου μέχρι το 1934 μαζί με τους δασκάλους Αναστάσιο Τσακλάνο και Ιωάννη Γκιζελή. Την αντικατέστησε η Αυλωναρίτισσα δασκάλα Άννα Τζαννή.

Στέγαση του σχολείου

Όλο το 19ο αιώνα και μέχρι το 1900 το σχολείο στεγαζόταν σε διάφορα σπίτια στο πάνω Αυλωνάρι, το ενοίκιο των οποίων πλήρωνε ο δήμος Αυλώνος12. Από το 1900 και μέχρι την κατάργησή του στεγάστηκε στο παλιό δημοτικό σχολείο κάτω από την εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Μέχρι το 1900 το συγκεκριμένο κτίριο το χρησιμοποιούσε το Δημοτικό Σχολείο Αρένων Αυλωναρίου, το οποίο μεταφέρθηκε στο νέο σύγχρονο διδακτήριο που κατασκευάστηκε στο Αυλωνάρι με δαπάνες του Ανδρέα Συγγρού.
Στο Δελτίο Στατιστικής του 1929 στον πίνακα Β΄ δίνονται όλες οι πληροφορίες για το νέο διδακτήριο.
Το παλιό Δημοτικό Σχολείο κτίσθηκε περίπου το 1850. Ήταν όλο μια αίθουσα 60 τετραγωνικών μέτρων. Η είσοδός βρισκόταν στη νότια πλευρά13, εκεί όπου σήμερα υπάρχουν τα δύο παράθυρα. Μπροστά στην είσοδο υπήρχε ένα μεγάλο πλατύσκαλο και μια πέτρινη σκάλα. Στον προϋπολογισμό του δήμου Αυλώνος το 1900 υπάρχει δαπάνη για την συντήρηση του κτιρίου. «Το Δημοτικό Συμβούλιο προσδιορίζει δραχμάς 197 δια έπιπλα, πίνακας, όργανα διδασκαλίας δια την κατασκευήν 3 θρανογραφείων, επισκευήν των υπαρχόντων 9 τοιούτων, τοποθέτησιν υάλων, εσωτερικήν επίχρισιν απλήν του σχολείου και επισκευή της εξωτερικής αυτού λιθίνης κλίμακος14».

Παραπομπές
1. Βασίλης Κοίλιαρης, «Η ιστορική διαδρομή του δημοτικού σχολείου Ωρολογίου», Περιοδικό «Το ΡΟΠΤΡΟ», Αρ. τεύχους 23.
2. Δημήτρης και Κώστας Σγούρος, «Μνήμες Αυλωναρίου», έκδοση Γυμνασίου Αυλωναρίου 1994 σελ. 40
3. Σπύρος Ευαγγελόπουλος, «Βασικά σημεία του Νόμου Περί Δημοτικών Σχολείων», «Ελληνική Εκπαίδευση», Τόμος Α΄, Έκδοση «Ελληνικά Γράμματα», Αθήνα 1998, σελ. 103
4. Συνοπτική Ιστορία Εκπαιδευτικής Περιφέρειας Κύμης, 1975, σελ. 131
5. Σπύρος Ευαγγελόπουλος, «Ο Νόμος ΒΤΜΘ! του 1895», «Ελληνική Εκπαίδευση», Τόμος Α΄, Έκδοση «Ελληνικά Γράμματα», Αθήνα 1998,σελ. 134
6. Σπύρος Ευαγγελόπουλος, «Η Εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1929» », «Ελληνική Εκπαίδευση», Τόμος Β΄, Έκδοση «Ελληνικά Γράμματα», Αθήνα 1998, σελ. 63
7. Συνοπτική Ιστορία Εκπαιδευτικής Περιφέρειας Κύμης, 1975, σελ. 132
8. Σπύρος Ευαγγελόπουλος, «Η Εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1929» », «Ελληνική Εκπαίδευση», Τόμος Β΄,Έκδοση «Ελληνικά Γράμματα», Αθήνα 1998, σελ. 65
9. Σπύρος Ευαγγελόπουλος, «Βασικά σημεία του Νόμου Περί των Δημοτικών Σχολείων» », «Ελληνική Εκπαίδευση», Τόμος Α΄, Έκδοση «Ελληνικά Γράμματα», Αθήνα 1998, σελ. 103
10. ΡΟΠΤΡΟ Νο 13 σελ. 4
11. Δημήτρης και Κώστας Σγούρος, «Μνήμες Αυλωναρίου», έκδοση Γυμνασίου Αυλωναρίου 1994, σελ 42
12. Δημήτρης και Κώστας Σγούρος, «Μνήμες Αυλωναρίου», έκδοση Γυμνασίου Αυλωναρίου 1994, σελ 40
13. Δημήτρης και Κώστας Σγούρος, «Μνήμες Αυλωναρίου», έκδοση Γυμνασίου Αυλωναρίου 1994, σελ 42
14. Δημήτρης και Κώστας Σγούρος, «Μνήμες Αυλωναρίου», έκδοση Γυμνασίου Αυλωναρίου 1994, σελ 40


«Αναγνωστικά» ή «Αλφαβητάρια».
Τα πρώτα βιβλία του Δημοτικού Σχολείου

Τα βιβλία της πρώτης τάξης των δημοτικών σχολείων είναι γνωστά σαν Αναγνωστικά ή Αλφαβητάρια. Μέσα στις σελίδες τους δεν κρύβουν μόνο τα 24 γράμματα της αλφαβήτας. Κρύβουν μια ολόκληρη εποχή. Δεν δίνουν μόνο τις πρώτες απλές, αλλά τόσο αναγκαίες γνώσεις. Δίνουν το στίγμα μιας κοινωνίας στην οποία καλείται να ενσωματωθεί το παιδί.
Τα Αλφαβητάρια και τα Αναγνωστικά συνοδεύουν γενιές και γενιές παιδιών στα πρώτα τους σχολικά βήματα και παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς τους. Είναι τα βιβλία που ταξιδεύουν τις παιδικές ψυχές σε κόσμους άγνωστους, τους ανοίγουν παράθυρο στη γνώση, τα μαθαίνουν να σκέφτονται. Μέσα από τα βιβλία αυτά περνούν στο παιδί όλες οι ανθρώπινες αξίες, οι θεσμοί, η ιστορία του τόπου, ο πολιτισμός.
Ήταν η πρώτη εικόνα της κοινωνίας σκιτσαρισμένη με εικόνες και λέξεις. Για μας, τα παιδιά της δεκαετίας του 60, ήταν οι πρώτοι μας φίλοι. Η Λόλα, ο Μίμης, η Έλλη, η Άννα. Και ίσως η ακριβότερη ανάμνηση των παιδικών μας χρόνων.
Για πολλά και ιδιαίτερα χρόνια το Αναγνωστικό και το Αλφαβητάρι, δεν ήταν μόνο το βιβλίο του μαθητή. Ήταν το μοναδικό βιβλίο που έμπαινε στο Ελληνικό σπίτι.
Δικαίως τα βιβλία αυτά έχουν αναγνωρισθεί ως ο βασικός άξονας της εκπαιδευτικής διαδικασίας, καθώς ήταν το κυριότερο πνευματικό εργαλείο του μαθητή στο δημοτικό σχολείο. Για τον λόγο αυτό δεν θα μπορούσαν να μη βρεθούν στο επίκεντρο των γλωσσικών, ιδεολογικών, κοινωνικών ανακατατάξεων και μεταβολών από εποχή σε εποχή.
Τα πρώτα αλφαβητάρια εμφανίζονται το 18ο αιώνα. Ήταν είδος πολυτελείας για τους μαθητές της εποχής εκείνης και συνήθως το δανείζονται από το δάσκαλο, ο οποίος δεν είναι άλλος από τον παπά του χωριού.
Πρόκειται για ένα τετράδιο φτιαγμένο από φτηνά φύλλα χαρτιού, ραμμένο στην εξωτερική του πλευρά με κλωστή και βελόνα. Το περιεχόμενό του βασίζεται αποκλειστικά σε θρησκευτικά κείμενα. Η θρησκεία άλλωστε εκείνα τα χρόνια έχει τη δύναμη να εμψυχώνει τους υπόδουλους Έλληνες.
Με την είσοδο του 19ου αιώνα κάνουν την εμφάνισή τους τα πρώτα εικονογραφημένα αλφαβητάρια. Αρχικά οι εικόνες τους ήταν λιθόγραφες παρμένες από γαλλικά βιβλία εποχής. Σιγά - σιγά τη θέση τους παίρνουν οι έγχρωμες απεικονίσεις και τα Αλφαβητάρια γίνονται πιο ελκυστικά.
Το 1917 είναι χρονολογία σταθμός για τα εκπαιδευτικά πράγματα του τόπου. Η μεταρρύθμιση του υπουργού Παιδείας Γεωργίου Παπανδρέου, με την καθιέρωση της Δημοτικής γλώσσας για τα βιβλία των τεσσάρων πρώτων τάξεων του δημοτικού σχολείου, αλλάζει άρδην τα πράγματα και δίνει μια πραγματική νέα πνοή στα Αναγνωστικά βιβλία.
Στη δεκαετία του 1920, με τις κυβερνήσεις να αλλάζουν συνεχώς, ξεκινούν νέες γλωσσικές περιπέτειες, που έχουν αντίκτυπο και στα Αναγνωστικά. Το 1930 η Βουλή ψηφίζει σημαντικά νομοσχέδια της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης.
Φτάνουμε έτσι στην εποχή του Μεσοπολέμου, τη χρυσή εποχή των Αναγνωστικών. Γνωστοί και καταξιωμένοι λογοτέχνες συνδέουν το όνομά τους με τη συγγραφή αναγνωστικών βιβλίων. Ζαχαρίας Παπαντωνίου, Γρηγόριος Ξενόπουλος, Ανδρέας Καρκαβίτσας, Παύλος Νιρβάνας, Γεώργιος Κονιδάρης, Δημήτριος Κοντογιάννης, Αριστοτέλης Κουρτίδης, Δημήτριος Ζήσης. Με την ξεχωριστή τους πένα καταφέρνουν να μιλήσουν στην ψυχή των μικρών παιδιών μέσα από ιδιαίτερης ευαισθησίας αναγνώσματα και ποιήματα γραμμένα σε γλώσσα απλή και κατανοητή.
Τα κείμενά έχουν συνοχή, οι ήρωες είναι ανθρώπινοι, συνήθως παιδιά, ώστε οι μικροί αναγνώστες να μπορούν να ταυτιστούν μαζί τους. Μύθοι, λαϊκές παραδόσεις και δημοτικά τραγούδια συμπληρώνουν με τη δική τους πινελιά τις σελίδες τους.
Από το 1954 και μετά ξεκινάει μια πιο στρωτή εποχή για τα Αναγνωστικά βιβλία. Τα Αναγνωστικά της περιόδου αυτής είναι τα μακροβιότερα καθώς έρχονται και επανέρχονται στις τάξεις του Δημοτικού ακόμη και μετά τη μεταρρύθμιση του Ευάγγελου Παπανούτσου το 1964. Έχουμε πληθώρα Αναγνωστικών και πληθώρα συγγραφέων. Στα περισσότερα όμως συναντούμε κείμενα από παλαιότερες εκδόσεις βιβλίων. Αυτά ισχύουν μέχρι το 1967, οπότε η δικτατορία ανατρέπει το δημοκρατικό κλίμα, η μεταρρύθμιση δεν ολοκληρώνεται και η καθαρεύουσα επανέρχεται σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης.
Τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης τα αναγνωστικά της δεκαετίας 1954-64 είναι αυτά που επανέρχονται στο Δημοτικό Σχολείο. Δύο βιβλία της περιόδου αυτής αναδείχτηκαν τα μακροβιότερα. Το Αλφαβητάρι του 1955 που παρέμεινε μέχρι το 1978 και το Αναγνωστικό της δευτέρας τάξης, που παρέμεινε μέχρι το 1979. Παράλληλα ξεκινάει η συγγραφή καινούργιων βιβλίων, τα οποία διαπνέονται από νέες αντιλήψεις για τα εκπαιδευτικά πράγματα.



Αναγνωστικά που άφησαν εποχή

Αλφαβητάριο «Ο Ήλιος» της Α΄ Δημοτικού

Ένα πρωτοποριακό ανάγνωσμα για την εποχή που γράφτηκε, το 1919, ήρθε να ταράξει τα λιμνάζοντα εκπαιδευτικά πράγματα. Το ιστορικό βιβλίο της Α΄ τάξης των δημοτικών σχολείων, αλφαβητάριο «Ήλιος», συντάχθηκε με πρωτοβουλία του Αλέξανδρου Δελμούζου και ήταν έργο συντακτικής επιτροπής αποτελούμενης από επιφανή ονόματα στην ιστορία της λογοτεχνίας και της εκπαίδευσης.
Δημοσθένης Ανδρεάδης, Αλέξανδρος Δελμούζος, Μανόλης Τριανταφυλλίδης, Παύλος Νιρβάνας, Ζαχαρίας Παπαντωνίου και ο εικονογράφος Κ. Μαλέας υπογράφουν το βιβλίο και παράλληλα εγγυώνται για την ποιότητά του.
Το βιβλίο συνέπεσε χρονικά με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1917 και η εισαγωγή του στο δημοτικό σχολείο σηματοδότησε ριζικές αλλαγές στα εκπαιδευτικά δρώμενα. Η σύνταξή του θεμελιώθηκε με γραμματικούς κανόνες και γλωσσολογικές αρχές και στηρίχθηκε στις αξιόλογες εργασίες του Μανόλη Τριανταφυλλίδη που απετέλεσαν αργότερα την ολοκληρωμένη Νεοελληνική Γραμματική της Ελληνικής Γλώσσας (1941).
Ήδη από την πρώτη του έκδοση το 1919, το βιβλίο χαρακτηρίστηκε σημαντικό και στάθηκε σύμβολο αλλά και υπόδειγμα για τη σύνταξη των αλφαβηταρίων που ακολούθησαν τα επόμενα χρόνια.

Αλφαβητάριο «ΤΑ ΠΑΙΔΑΚΙΑ» με εικονογράφηση του Κεφαλληνού.

Από τα χαρακτηριστικότερα βιβλία της δεκαετίας του 1940.κυκλοφορεί το 1939 και παραμένει στα θρανία της πρώτης δημοτικού μέχρι το 1948. Η πρώτη έκδοση έγινε το 1932 σε εικονογράφηση του Γ. Κεφαλληνού και θεωρήθηκε έργο τέχνης για τα τότε δεδομένα.
Θεωρείται από τα πιο καλογραμμένα αλφαβητάρια, με κείμενα που παρουσιάζουν συνοχή και διακρίνονται για τη ζωντάνια της περιγραφής τους. Συγγραφείς, οι Δημήτρης Δούκας και Δημήτρης Δεληπέτρος. Την εικονογράφηση έκανε ο Τ. Καλμούχος.
Τα επιλεγμένα κείμενα που παρατίθενται δίνουν την ευκαιρία στον αναγνώστη να διακρίνει την καλαισθησία και την αξία του αναγνωστικού.
Όλα τα κείμενα διακρίνονται για την πλοκή του περιεχομένου τους, κεντρίζουν το ενδιαφέρον του παιδιού με την εξέλιξη της διήγησης και το κάνουν να τα διαβάζει ευχάριστα
Το αλφαβητάριο αυτό πρόσφατα ανατυπώθηκε.

Αλφαβητάριο «Τα καλά παιδιά»

Η πρώτη έκδοση του βιβλίου έγινε το 1949 και παρέμεινε στη πρώτη τάξη των δημοτικών σχολείων μέχρι το 1954. Η πολύ καλή εικονογράφηση είναι του Γραμματόπουλου. Το βιβλίο εμφανίζεται σε μια δύσκολη χρονική στιγμή, μεταπολεμικά, όπου η ανασυγκρότηση του κράτους έχει επιπτώσεις και στα εκπαιδευτικά πράγματα.
Έχουν τελειώσει ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος και ο δικός μας Εμφύλιος. Τα περιεχόμενα στα σχολικά βιβλία αναφέρονται στους νικηφόρους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-1913 και στους όμοιούς τους της αρχαίας Ελλάδας.
Ήρωες του βιβλίου είναι τέσσερα κορίτσια, η Έλλη, η Νίνα, η Λέλα και η Λένη.

Το «Αλφαβητάριο» του 1955

Από τα μακροβιότερα αλφαβητάρια που σφράγισε μια εποχή, αυτό των συγγραφέων Ιωάννη Γιαννέλη και Γ. Σακκά, κυκλοφόρησε το 1955 και παρέμεινε στη πρώτη τάξη του δημοτικού μέχρι το 1978. Οι ωραίες εικόνες είναι του Κ. Γραμματόπουλου.
Οι ήρωες του βιβλίου είναι η Λόλα, η Άννα, η Έλλη και ο Μίμης, οι οποίοι ξεναγούν τους εξάχρονους μαθητές στα γράμματα της αλφαβήτας με μικρές, απλές φράσεις και ωραίες ζωντανές εικόνες παρμένες από την καθημερινή ζωή της ελληνικής επαρχίας.
Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε δύο μέρη. Το πρώτο και μεγαλύτερο έχει γράμματα, συλλαβές ή μικρές προτασούλες για την πρώτη επαφή των παιδιών με τα γράμματα της αλφαβήτας. Το δεύτερο μέρος περιέχει μεγαλύτερης έκτασης πολύ όμορφα αναγνώσματα για θέματα της καθημερινής ζωής, ανάμεσα στα οποία και ποιήματα του Ζαχαρία Παπαντωνίου, Γεώργιου Βιζυηνού, Ιωάννη Συκώτη και άλλων.
Τα παιδιά μέσα από το Μίμη και την Άννα, βασικούς ήρωες στις μικρές ιστορίες, μαθαίνουν για την άνοιξη, τα χελιδόνια, τον τρόπο που φτιάχνεται το ψωμί, τα ζώα, το φεγγάρι, τον ήλιο που δύει, πηγαίνουν εκδρομή στη θάλασσα. Επίσης την οικογένεια, την εκκλησία, τις εθνικές γιορτές.

Οι παρουσιάσεις των Αναγνωστικών είναι από το ειδικό ένθετο της εφημερίδας «ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ», αρ. τεύχ. 142, 8/1/2002